-Unknown
Ram leh ram inkârah te, pâwl leh pâwl inkârah te, hnam leh hnam inkârah te tharum thawha ralthuam nena indona a thleng deuh reng a, indopui (World
War) tia sawi erawh chu tum hnih chiah a awm.
Indopui I-na chu kum 1914-ah a chhuak a, mihring maktaduai 10 chuang an thi a; a aia râpthlak zâwk, nuclear ralthuam hial hman tanna indopui II-na chu kum 1939-ah a intan a, kum 6 chhunga indonaah
maktaduai 60 vêlin nunna an chân phah a, in leh hmun tha tam tak a chhia a, ei-bar zawnna nasa takin a tlahiam bawk a, rapthlak tak a ni tih mai loh chu sawi
fiahna dang a awm chuang awm lo ve.
Heng indonate hi mi dangte nêkchêp duh khawp hiala mahni hamthatna chauh ngaihtuahna thinlung pir tak atanga lo irh chhuak a ni deuh vek a.
Indopui III-na nawr chhuaktu tur pawh duhâmna rilru atang thovin a intan ang tih hi khawvela thil thleng mêkte hian min
hrilh fiah chiang hle awm e. Middle East-a buaina a sosâng zual zêl a, Palestinian-
hovin an puala ram an neih theih nan tan an la ngawrh sauh sauh thla atimuang zan lem lo.
An thiltum hian khawvel a sawi che nasa zual a, khawvel mipuiten thil lo thleng tur an inrinsiak mêk a ni. UN-in an dilna chu
pawmpui ta se, engtin nge khawvel hi a kal zêl ang? Remna a awm phah ang nge, kan buai zual dawn?
Thu dangah pakai rih lawk ang. Kum 2011 atang khan a hmalam kum dang aiin tualchhung buaina (civil war) a tam a, a bikin Arab ramah a hluar. Khuarel chhiatna pawh Bible hrilh-lâwkna angin a rapthlak sâwt em em a, a thleng zing hle bawk.
Khawvel ei-bar zawnna pawhin ziaawm lam a pan hlei thei chuang lo va, Super Power awm chhun USA pawh leiba avangin a tâl buai ta hle a, dollar hlutna pawh a tlahniam zêl bawk. Hei hian eng nge a nghawng chhuah ang? Tun hmaa ram changkang zâwkten an tih thin angin US chuan a mamawh phuhrûk nan ram
dang thau a sâwk leh ngei dawn tihna a ni.
Leihriak (oil) an duh khawp an neih theih nan Arab ramte a tlawn lungawi a ngai ang. A nih loh vêk leh, indona mualah a hnûk lût lui ang. Kum 2001 September 11-ah Muslim firfiakten New York-a World Trade Center an su chhia a, firfiakho bu
khuarna Afghanistan a rûn nghal a. A hnu lawkah US President George W. Bush-an Iraq, Iran leh North Korea-te chu sual inthlunzawmna (Axis of Evil) tiin
hmelma lianah a târ a. Mi tam tak tihhlum puk theihna ralthuam (Weapon of Mass Destruction) neia puhin Iraq a bei leh ta chiam a, Saddam Hussein-a pawh man a ni a, an khaihlum a nih kha. Osama Bin Laden-a kaihhruai Muslim firfiak pâwl Al-Qaida chu an insangmar sauh sauh va, US leh a sangawi zâwnpuite chu tihchhiat an tum fan a. US-in hun rei tak an veh hnuah 2011 May khan Bin Laden-a chu an that ta a.
Mahse, firfiakho chuan an tha an thlah duh awzawng lo va, chawlh hlekna siamsak ang lek chauh a ni. Firfiak do kawngah US leh Russia hi thawk tlâng tha
tak angin lang mah se, ram dang thu-ah puan zâr phêna hrui chelhtu an ni a, intihchhiat an tum rân ve ve a. Iran-in nuclear ralthuam a neih theihna tura tanpuitu rinawm chu Russia a ni a; kawng pinsak tumtu chu US a ni thung.
Khawvel map ata Israel ram chawhreh duh chu Iran a ni ve leh bawk. Juda darhho chu mak tak maia hruai khâwm an ni ta. “I tho vang a, Zion tlâng chu i khawngaih ang; ani chu khaw-ngaih a hun tawh si a, a ni, hun ruat chu a thleng
ta si a…; LALPA chuan Zion khua chu a din leh ta si a,” (Sam 102:13, 16) tih chu 1896-ah Juda pachal Dr. Theodor Herzl-a hmangin a rawn inmung tan ta a,
“Judate Ram” tih lehkha-phêk a ziah atangin Zionist Movement a intan a. Ni tla sêng lova roreltu British ram ropui chuan Africa-a Uganda-ah ram pêk lo tum
tawh mah se, an mamawh lai taka silaimu siam chhuah dan hmu chhuaktu Juda Scientist ropui Dr. Chaim Weizmann-a avangin an pi leh pute lu phûmna hmun ngeia kir an phalsak ta a.
Isaia 11:12-a, “…Israel hnawh chhuahhote chu a hruai khâwm ang a, Juda darhhote kawlkil li ata chu a hruai khâwm ang,” tih hi mi thenkhatin Babulon saltâng an kir leh hun tur sawina angin an hrilhfiah a; mahse, a dik lo. Kawlkil li tia koh hi Babulon hian a phu lo va, mi tumahin hetiang hian an hrilhfiah thiang lo bawk.
Babulon chu Israel hmar chhak lamah a awm tlat vang a ni.
Israel hi Rome thu-hnuaiah AD 614 thleng a awm a, Emperor Hadriana thupêkin Judate chu Palestina-ah an awm phal a ni ta lo va, Jerusalem pawh luahtu
awm lo khawpa chhut chhiat vek a ni. Tichuan, Persia, Aigupta leh Turk-ho thuhnuaiah te an awm a; 1099-1187 kha Crusader-ho hun chhung a ni. Kum
1700 chhung zet chu he ram hi Judaten an luah ta lo va. Kum 1870 atangin Turk lalte chuan Palestina-ah chênna hmun tur lei an phalsak ta a, Juda-ho pawh an
insuan lût zeuh zeuh thei ta. 1917-ah British-in Turk-ho hnehin Palestina a awp a. 1948 May 14-ah independence an hmu. British-in a chhuahsan atangin a thenawm ramte nen an indo nghal a, indona lian
zualte chu: Sinai Indona (Suez Crisis, 1956), Ni ruk indona (1967), Yom Kippur indona (1973), Gulf indona (1990) te a ni.
Heng indonaah hian mak tak maiin Israel chuan hnehna an chang deuh zêl. Israel
sipaite hi sipai nun an zir lai aiin indona hmunah an che tha zâwk tlat thin hi mak tak a ni. Pathian hian a duha a thlante chu a awmpui zêl tih mai loh chu sawi tur dang a awm lo.
Israel leh Palestinian-ho inkârah remna a awm theih nana thahnemngaihnain awmzia a nei thei ta lo emaw tih mai turin inbiakna a la tlawlh tluang zêl. Eng emawah inremna thuthlung siam ve bawk thin mah se, remna tluantling a awm thei tak tak lo. US President Barack Obama-a chuan Jerusalem chhuahlam chu Palestinian-ho tana sahthlâksak tur leh
1967 hmaa ramri siam anga kalpui turin Israel a nawr a.
President Obama-a hi Juda dodaltu (anti-Israel)-ahan ngai. Hei vang hian Middle East atanga indopui III-na tichhuaktu tur a nih mai rin a ni. Arab ramte leihriak a ît avangin Israel hmelmate a be chhe ngam
lo. Mahse, Israel Prime Minister Benjamin Netanyahu-a thuvawn chu “Israel ram hi then hran a ni leh tawh ngai lo vang” tih hi a ni bur mai. Ni ruk indo laia Israel-in Jerusalem a lâk khan Defense Minister Moshe Dayan-a chuan, “Tunah chuan kan hmun roh ber leh hmun thianghlim ber awmna chu kan thleng ta, kan chhuahsan leh tawh lo vang,” a ti. Hetiang hi Israel
mipuite rilru a ni tlat. Chu vangin, Jerusalem then hrang zawnga hmalâkna chu Israel hian a pawm thei dawn lo.
Mahse, Jerusalem then hranna tur
ruahmanna chu a kal chho muah muah zêl mai si a! An remti lo chunga then hran a nih chuan inremna thuthlung an siam tawh zawng zawng hlih a ni ang a, a duh danin Gaza leh West Bank a rûn dawn a ni. Chu veleh Palestinian-ho thlavang hauhvin Arab ramten an ralthuam neih that ber berte nen Israel an sual rawn
nghal ang. tunah pawh Israel nula te an tah mek tak hi.
Gen.12:3-ah Abrahama leh a thlahte chungthuah Pathianin, “Malsawmsaktu apiang che chu mal ka sâwm ang a, anchhe lawhtu che chu anchhia ka lawh
ang,” a ti a. Hei hi tun thlengin a la thleng dik. Kum 1939 khan British chuan Arab ramte leihriak a duh vangin Israel laka a thutiam a hlen lo va, a thu zûk lehin Arab-ho lamah a tang leh thut a. US President
Truman-a ngenna pawh ngaithla lovin Judate chu an ramah kum khat chhungin mi 15,000 chauh kir a phalsak a, lawnga ram thianghlim (Israel) pante pawh
a kâp pil teuh va. Rei lovah Great Britain nihna ropui tak chu hlohvin ram tê tak tê a nih phah a. Israel Prime Minister Ariel Sharon-a chuan Palestinian-ho chên nan
tihluihnain Gaza Strip leh West Bank-a Juda-ho chu a sawn chhuak a. Natna mak takin a thih phah bawk.
Tun lai hian Israel chuan a ram lâk hmun thenkhatah chuan in a sak belh mup mup a, pâwn lam atanga sawiselna pawh a dawng zui nasa hle. Mahse, Israel chuan mahni ram chhunga in sak chu inthlahrun chi- ah a ngai si lo. Ram thianghlim then hrang zâwnga hmala reng reng chuan an tuar deuh zêl. Zawlnei Zakaria sawi lâwk angin Jerusalem chu mi dangte tan
ruih novah leh rit takah a la chang ngei dawn a ni (Zak. 12:2, 3).
US hi Israel tan lo thei lo dinhmunah a ding a. New York khawpuia Wall Street-a tangka sumpui vawngtu Juda mi 6,000,000 chuang zet mitmei vên vang hrim hrim pawhin a tan ang. European Union, NATO, Japan leh China-te pawhin an tan a rinawm. Russia erawh chuan Arab ramte a tan reng thung ang. Nuclear
ralthuam nei tawhten ram dangin an neih ve loh nan theih tâwp chhuah mah se, nuclear ralthuam neih tum lah chu an pung tual tual mai si a.
Kum 2010-a chhût danin Israel ramah khuan Juda 40% vêl an khawsa a, ram dangah 60% vêl an la awm. Isaia 43:5-7-ah Judate chu pakhat tê pawh bâng lova
an rama hruai kir leh vek an nih tur thu kan hmu. Mahse, hruai khâwm vek an nih hmain mi thianghlim lâwr a lo thleng ang.
Remna leh muanna denchhena sakhua zawng zawng inpawm tawnna tura hmalâkna pakhat inter-faith dialogue te, electronics media (information technology)-a khawvel hmasawnna thang chak tak mai te, Pathian thil aia khawvel thil ngaihsakna hluar tual tual te hian khawvel tâwp hun a thlen hnaih tawhzia a tlangau a ni.
Indopui III-na chung-changah Albert Einstein-a chuan, “Indopui III-naah chuan eng ralthuam nge an hman
dawn tih ka hre lo na a, Indopui IV-na chu hmawlh leh lunga indona a ni ang,” a ti. Hetiang deuh hian Lord Louis Mountbatten-a pawhin, “Indopui III-na chu
nuclear ralthuam hmanga indona a nih chuan, indopui IV-na chu thala indona a ni ang,” a ti ve bawk. Hun hmâwrah kan chuangkai tak tak ta tih hi haider chi a ni
lo.
Amen, lo kal ta che, Lalpa Isu ti thei turin inpeih mai rawh le.
Lehkhabu râwnte
—Britanica Ready Reference Encyclopedia, 2006.
—Kunga, Lalthan. Ni hnu-hnungte. Vol. 1 & 2. J.P.
Offset Printers: Aizawl, 2011.
—Lalfakzuala, Rev. Thuthlung Hluia Israel-te Chanchin.
Loise Bet: Aizawl, 2007.
—Apocalypse 2012 ziaktu John Claeys-a thu ziak.