-Kru Samuel Lalrozâma Hmar
Request a awm vangin kan han ti a ni e. Thlawhna chuan hlau țhinte tan tlêma a thlamuanthlak deuh beiseiin.....
Heti hian han țan ila: mihring thluak a fing chho zêl, hmanraw țha, ruhrel (materials) țha ber chi leh computer hmanga thlawhtheihnate tihhmasâwn a nih tâk avangin, a Thla (wings) leh engine derthawng takte ring zo lo chunga țawngtaina nena hlauthawng taka thlawh țhin nite kha a mangțha theih ta a.
A technical thila kan kal hmain statistics lamah han lut hmasa ila. Dr. Arnold Barnett (MIT) leh a hote chuan kum 1994 hma lam khan nasa takin research an bei a, thlawhtheihna vanga thite chu maktaduai khata pakhat ang a ni tih an hmu chhuak a, thihna chance 0.000014% a awm an ti. Natural History Museum of Los Angeles County, Massachusetts Institute of Technology leh University of California at Berkeley-in an chhut dana USA-a thihna thlen chhan te:
• Thin țha lo: 1 in 2
• Mei zuk vang (by/before age 35): 1 in 600
• Car accident: 1 in 14,000
• Train, coast-to-coast: 1 in 1,000,000
• Țêk: 1 in 1.9 million
• U.S. commercial jet airline: 1 in 7 million
_________________________________
Eng pawh ni se, statistics avang hian chuàn a him e tihna a ni lo va, a him tâk chhan tam tak zinga țhenkhat pawimawih nia ka hriatte ka han târ lang ang a:
1. THLAWHTHEIHNA RUHRELTE A ȚHA TAWK: Thlawhtheihna taksa leh ruhrelte hi khawvela hmanraw (materials) țha bera thuam/siam a ni. Aluminium leh thîr dang alloy ațanga siam a nih bakah tunah chuan carbon fibre composite (carbon-fibre-reinforced polymer), zâng leh fei tak hman a ni bawk. Hengte hi boruaka thlawh vanga electric charge insiam leh van boruaka electrical charge awmte lakah a him hle a. Aluminium alloy-te hian electric charge chu boruakah awlsam takin a paih chhuak mai thei a ni. A chhung bungruate pawh hi mei alh laka him thei ang ber thuama siam a ni a, seat fabric leh cushion siam nan thlengin mahnia alh timit thei hmanrua hman a nih bakah thlawhtheihna chhung tam zawk hi a alh pawha mei khu pe chhuak nasa lo chi an ni. Țhutthlengte hian lei hìpna vanga chak taka tlaka insawh (force of gravity) natna lêt 16 a dawl zo a ni.
2. ULUK TAKA TEST NEIH VEK A NI: Thlawhtheihna thlate hi a taksa pawimawh ber zing ami a ni a, “static test” an pal tlang a, degree sawmkua vela ulh pawha tliak lo va, pangngai awh leh theih khawpa fei a ni. Tin, load a lak theih tura duan aia 1.5 vela sang tuar pawha chhe lo a ni. Țêk den dàwl zawh leh zawh loh en nan pawh Electrical 100,000 amps zeta sâng, khaw tê deuhhlek chawm zo mai thei tur khawpa sanga shock țhin a ni țhin.
A engine-ah hian sava leh thil dang a thlawk lut palh țhin a, chu’ng laka a dinchan theihna test nan chuan “chicken gun”, kum 1950-a de Havilland, UK-a an siam hmangin arsa thi fresh tak tak an kâp țhin a, engine leh windshield (pilot hma darthlalang)-ah te. Ruah leh chhûm kâra thlawh luh țhin pawha a him leh him loh test nan tui chak taka phuh leh vur hmangtea kah a ni țhin bawk. Wind tunnel (Pûk anga siam, kaw tawn, a chhunga engine emaw thlawhtheihna emaw daha thli leh thil dangte chhemtir țhinna) siam a ni bawk a, chutah chuan “hot and high campaign” an tih, boruak sâ leh boruak sânga thlawh huna a tawn anga boruak siam a ni țhin. Boeing chuan Research Aerodynamics Icing Tunnel (Brait) an nei a; thli chak tak, 60 ațanga 250 knots (110km/h to 463km/h) –a chak leh khaw vawt -40C (-40F) vel hmangin thlawhna chu an tuartir țhin. Ultrasound test pawh a thla leh taksa inzawmnaah neih fo a ni. An rem khawm hnuah pawh test flight engineer leh flight test engineer-te chuan “virtual flight campaign” uluk takin an nei dun leh țhin.
Ni kum (2015) maia service tura an siam thar Airbus A350 XWB phei kha chu wind tunnel mai duhtawk lovin vur ram Iqaluit, Canada-a Arctic territory capital Nunavut-ah kâr khat an dah a, test hrang hrangin an test a ni. Tin, “Tuboh rit, kg 5 vel (sledgehammer)-in a thla hnung lam hi duh tawkin hlap ila, a rawn sawt let awl ringawt ang a, chhiatna eng mah a thlen lo vang,” tiin engineer pakhat chuan BBC World Service's Business Daily programme-a hrilh hial. Company lian deuh pawhin khawvela airport sâng ber La Paz, tuipui chunga 13,300ft (4km) leh Cochabamba 8,300ft (2.5km) feet-a sângah te an kalpui a, test an nei țhin.
3. ULUK TAKA ENKAWL A NI: Khâwl țha kan lo nei ta a, a enkawltu hi an pawimawh leh hle a ni. A hmasa berin thlawhtheihna khalhtu pilot-te hi driver pangngai anga license nei apiang khalhtir mai an ni lo va, uluk taka sum tam tak senga khalh zir an nih hnuah darkar eng emaw zat hlen tur an hlen chhuah hnuah co-pilot ah te an țang a, chumi hnuah pawh airlines-te hian an train ve lehchhawng țhin. Thla khatah an hah lutuk loh nan thlawh theih chin darkâr an nei a, a khât tawka license renew ziah a ngai bawk, central ministry hnuaiah. Tin, personality țhate thlan bik an ni tlângpui a airlines lianhovah hi chuan. Hotu chan chang thiam, pâwl anga thawhho thiam leh mahni inringtawk takte an ni châwk.
Keimahni department lam, engineering dept. han sawi ve leh ta ila. Aircraft Maintenance Engineer tih kan ni a, Directorate General of Civil Aviation hnuaia license neite kan ni. Zir lai pawhin college-ah pass mark a sâng hle a, 70% a nghal a, chutia college exam pass hnuah pawh chuan DGCA license exam te la pass leh a ngai a, chumi hnuah company-a thawh dawnin training min pe lehchâwng țhin.
AME course hi specialized course a ni a, hei bakah BE/BTech in Aeronautical Engineering pawh a awm leh a, anni hi chuan a design leh research leh a dangte an khawih tlângpui a, AME hna hi thawh an duh ve chuan special training/experience lain an thawk ve thei bawk. A pahniha ka han pass ve ve tâkah chuan BE/BTech hi har kan tih laiin AME hi a lo namai loh lehzualzia ka hre chhuak a, physics leh science bakah by-heart ngai chi a tam a, dàn leh hrai te kan zir tel nasa a ni. Enkawltu pawh uluk taka chher an ni tih kan hriat atan ka experience ațangin ka han sawi a ni.
Inspection kan neih reng rengin uluk a ni hle țhin a, Avionics leh Mechanical-ah kan ințhen a, heng ațang hian mi pahnih ve vein an check țhin. Entir nan, screw pakhat pawh lo tla palh se, a part nambar ngai ang chiah store-ah ka han zawn a ngai a. A chhan chu thli thaw, boruak sâ leh a dangte inchiah tamna hmuna a awmna azirin a siamna thîr a dang thei a. A awm loh chuan, nghah a, la thlawhtir loh a ni mai, base dang ațanga an lo thawn hma chu. Bangalore-ah chuan Chennai ațangin kan chah ber. Tichuan, a awm hnuah ka herh lut ang a, log book-ah ka sign ang a, chutah pawh a la tight chuang lo, engineer dang pakhatin a rawn herh chhin ang a, a tight e tiha a sign hnuah chiah tight-a pawm a ni. Motor ke te pawh hi kan han pump ve țhin tak na a, kan namnul țhin hle a, thlawhtheihna ke erawh chu zantin kan check a, a nihna tur chiah chiaha thun a ngai. Entir nan, ATR 72 ke hma lamah 64 psi.
A average-in Maintenance engineer te hian boruaka thlawhna darkar 1 a awm chhung hen turin darkar 12 check nan hun an seng ziah. Ni tin check tur, kâr tin check tur leh kum tin check tur, bakah khawl leh hmanrawn tinreng ten darkar engemaw zat an thawh hnua check tur leh thlak hun an nei vek a ni. Sawi dawn chuan a tam a, ngaihnawm takin post dangah a sawi theih awm e.
Tunah chuan main airport ah ka awm tawh lo va, Mixed Martial arts (MMA) te hun awl changa zirtir pahin aviation technical publication hna (ATR leh Airbus-ah) khawihin office lamah kan țhu hrih ta a, AME leh BE te hna Service manual, Flight Manual, Aircraft repair manual te kan khawih a, heng manual te hi ngun thei ang bera khawvel changkanna hmang țangkai zela update an ngai a, heng tlawhna hmangtu airlines te hnenah pek vat an ngai bawk a ni.
4. KHÂWL THA BER CHI HMAN A NI TA:
Sawi tawh ang khan, thlawhtheihnaah hian khawl țha ber ber chi dah a ni a. Satellite global positioning, advanced displays leh telecommunication khawlte hian nasa takin duh ang thâla thlawhtheihna control leh dinhmun hriatna kawng a hawng a ni. Fly by wire system kan tih chu Airbus in a rawn hmang hmasa ber a, computer hmangin engkim a in-program sa a ni mai a, thlawhtheihna dang lo thlawk ve, tlâng leh chhûm ruah pai sut tur laka awkâ leh mitmei hmuh theih hmanga warning pek theihna te an nei a ni.
Auto pilot leh Instrument landing system te nen phei chuan thlawhna khalh hi a mutthluksan daih theih a; chutiang khawpa rin tlak khawl chu kan nei tawh a ni. Mahnia thluak nei ang deuhthaw a nit a, digitalized a nih hnu hi chuan.
Emergency thulha Pilot hamhaih thut châng pawha tih tur hrilh thei a ni. Tin, airport lianah phei chuan Movement-detection monitor-te hman a ni a, motor che vel zawng zawng uluk takin a thlirin a enkawl theih a, a thlawh chhuah leh țum hun lai pawhin him takin a ven theih a ni.
Khawl pawimawh zawng zawng hi back-up a awm zel a, hmanrua pawh pahnih a awm deuh tlangpui, a hmaa display chi hrang hrangte pawh hi.
Experience ka neihna Airbus bik han sawi ta ila, Boeing pawh a nih tho ka ring a. A engine pakhat a chhiat chuan pakhkat hian a tumram a thlenpui zo va, a pahniha a chhe hlauh a nih pawhin Ram Air Turbine (RAT) chu a rawn tla chhuak a, a pumpui ațangin, chu chu dynamo angin thliin a chhem vir a, chumi vir chuan hydraulic pump a herh a, hydraulic system a ti nung a, khawl pawimawh a ti nung ve lehchhawng a ni. A chhe thei lo tluk a ni deuh tawh mai.
5. KHUAREL THIL VANGA HARSATNATE A HLAUHAWM HRAN LOH: A chang chuan thlawhtheihna hi motor kawng chhe deuha kal ang maiin a sawt tuk tuk thin a, amaherawhchu, hengte hi thil hlauhawm a ni hran lo. Sawi tawh ang khan thlawhtheihna ruangâm hi a țha thei ang bera thuam a ni a; țêk, vûr leh thlite hian a ti chhe mai mai lo kan tih tawh kha. Tin, a chângin tlâk thlak thut te a awm țhin a, hei hi air pocket-a lut tia sawi a ni țhin a, boruak lum leh vawt intawnna leh thli chak tak leh muang intawnna hmunah tiang hi a awm țhin a, thil hlauhawm a ni lo.
A tam berah feet 20-30 te a tla/ kâng châwk a, thlawhna kal vel a tibuai lo. Feet 100 te pawh nasa zualah chuan an tawng tho. Thlipui leh ruahin min sãwi chiâm changte hi chuan a hlauhawm duh khawp a, mahse , chutiang vanga thlawhna tla ta leh chhe zui ta hi a awm meuh lo. Cockpit Confidential lehkhabu ziaktu Patrick Smith-a chuan, “Commercial airline thlawhna thlawk ngun deuhte hi chu average-in kum hnih danah vawi khat țekin a dêng ziah a, chungte chuan thlawhna bangah hotein hnuhma a nei ve a, electrical system tlem azawngin a khawih che ve det bawk. Amaherawhchu, buaipui tham a ni lo va, a chhunga chuang pawhin an hre ngai meuh lo,” a ti a ni.
____________________________
Duhtawk phawt ila. Heti chung pawha kan la hlau fo a nih chuan, Pathian thil ti thei kan neih kha mawle. Kan Mizo țawng hian hausakna a nei ve a, double adverb te kan hmang zoh zoh a, theih ang angin kan han ti ve sâwih sâwih a!
Amaherawhchu, Technical term te Mizo țawnga han dah koh koh vek dawn chuan a lo harsa kaih kaih khawp mai. Eng pawh ni se, Zofate hi kan hnathawhna țheuha a ber ni zel turin i țang zêl teh ang u… Hlau lovin i thlawk zel phawt mai teh ang u hmiang...
— feeling Mûrvate iangin thlâwk ila -
Nat Bengaluru International Airport.
June 2, 2016 at 10:22pm · Bangalore ·
No comments:
Post a Comment